Concert 28 september 2017: De muzikale talkshow van het Residentie Orkest


Residentie Orkest Masterclassics

Schubert: Symfonie Nr. 8 Unvollendete
Mendelssohn Bartholdy: Vioolconcert in e

Liza Ferschtman (viool), Lex Bohlmeijer (presentatie)
Jan Willem de Vriend, Residentie Orkest
Zuiderstrandtheater, Den Haag

Met de serie Masterclassics stelt het Residentie Orkest meesterwerken uit de klassieke muziek centraal. Muziek die we allemaal door en door kennen en daarom maar weinig met 'frisse oren' wordt gehoord. In een beperkt gescripte en daarmee gezellig rommelige toelichting komt het plezier van muziek maken naar boven en klinken het Vioolconcert van Mendelssohn en Schubert's Onvoltooide toch net dat beetje anders. Niet in de laatste plaats door het aanstekelijke enthousiasme van Jan Willem de Vriend en het vakmanschap van Liza Ferschtman. 

Het is geen geheim dat vrijwel alle orkesten experimenteren met de wijze waarop het publiek bij klassieke muziek wordt betrokken. Eén van die vormen is de muziek in een kader plaatsen. Niet via de bekende inleiding voorafgaand aan het concert, maar juist tijdens en met gebruikmaking van de musici zelf. Onder de noemer Masterclassics programmeert het Residentie Orkest onbetwiste meesterwerken van de klassieke muziek in een programma zonder pauze, maar met gesprekken over de muziek met de musici zelf. Voor de eerste Masterclassics van dit seizoen staat een wel zeer klassiek duo op het programma: het Vioolconcert van Mendelssohn en de Onvoltooide van Schubert. Twee prachtige voorbeelden van de Romantiek die garant staan voor een volle zaal. Een zaal die in grote meerderheid de werken al kende aangezien bij de vraag of iemand de werken nog niet had gehoord een minderheid van vingers omhoog ging. Dat is meteen ook het aardige aan deze formule: het concert is deels een muzikale talkshow waar het Residentie Orkest Lex Bohlmeijer (Radio 4) heeft gevraagd om als presentator op te treden. De formule is simpel: voorafgaand aan elk werk interviewt Bohlmeijer de musici over het werk waarbij ter illustratie enkele fragmenten worden uitgevoerd. Daarna volgt de volledige uitvoering. In dit geval betekent dat bijna een uur aan muziek gekoppeld wordt aan twee keer een kwartier muzikale talkshow. Resultaat: een fijn programma van ongeveer anderhalf uur zonder pauze. Niet voor niets beginnen Masterclassics om half negen in plaats van het gebruikelijke kwart over acht.

De voltooide Onvoltooide
In tegenstelling tot de gebruikelijke gang van zaken start het programma niet met het vioolconcert, maar met een symfonie. Niet in de laatste plaats omdat Schubert's Achtse Symfonie door het onvoltooide karakter slechts twee delen kent en daarmee relatief kort is. In de zomer was in het Concertgebouw - in het kader van de Robeco SummerNights - nog een door dirigent Mario Vanzago (niet geheel geslaagde) reconstructie van een voltooide Onvoltooide te horen. Maar wie dirigent Jan Willem de Vriend - op zijn immer aanstekelijke enthousiaste wijze - over de symfonie hoort, zou weleens de conclusie moeten trekken dat de Onvoltooide wel degelijk af was. Niet alleen omdat Schubert nog jaren de tijd had om deze af te ronden, maar ook omdat Schubert in die tijd Mein Traum schreef. Mein Traum is een gedicht c.q. allegorische tekst als herinnering aan het overlijden van zijn moeder dat tien jaar daarvoor plaats vond. De Vriend, aangemoedigd door Bohlmeijer, citeerde rijkelijk uit de twee (!) delen die Mein Traum telt en maakte duidelijk dat de muziek van de Achtse Symfonie als vertaling van die teksten gezien kan worden. De Vriend betoogt daarbij dat befaamde eerste maten van de Achtse Symfonie het zakken van de grafkist van zijn moeder verbeelden en dat pas daarna de symfonie daadwerkelijk aanvangt. Hoe het ook zij: juist door deze muzikale talkshow ga je - hoe bekend de muziek ook moge zijn - toch met 'frisse oren' luisteren. 

Opnieuw verliefd
Voor violisten is het Vioolconcert van Mendelssohn wellicht het bekendste werk. Dit met name omdat het een standaardonderdeel is van het lesprogramma van violisten. Dit heeft ook als neveneffect dat sommige violisten het werk niet meer kunnen uitstaan. Rijzende vioolster Liza Ferschtman (1979) was er daar één van, maar grappig genoeg is zij jaren geleden opnieuw verliefd geworden op het werk. Zozeer zelfs dat zij een tijdje geleden een succesvolle crowdfunding-actie startte om het werk - met het Gelders Orkest onder leiding van Kees Bakels - op cd op te nemen. Een versie waarbij ze afscheid heeft genomen van een 'dik romantisch' geluid. Eenzelfde geluid dat ook terug te horen was in de uitstekende uitvoering met het Residentie Orkest. Een uitvoering die eveneens werd opgeluisterd door de muzikale talkshow, maar ditmaal met Ferschtman in de hoofdrol. Opvallend daarbij is dat waar De Vriend soms zo enthousiast was dat zijn punt niet helemaal duidelijk werd, Ferschtman juist heel duidelijk aangaf wat haar zo aanspreekt in Mendelssohn. Van het achterwege laten van een orkestrale introductie tot aan de overgangen tussen de drie delen die het een vioolconcert uit één stuk maakt. Maar ook de prachtige wijze hoe Mendelssohn de ene melodie afwikkelt en de volgende melodie introduceert. Juist ook in dit deel zag je duidelijk dat er wel afspraken waren gemaakt over de vragen en de invulling maar het grotendeels niet-gescript was. Dat zorgde soms voor wat rommeligheid (Ferschtman was even kwijt voor haar daadwerkelijke opkomst voor het spelen van het Vioolconcert), maar juist ook voor het aanstekelijke karakter van deze formule. Alle reden om de Masterclassics het komende seizoen in de gaten te houden. De Negende Symfonie van Dvořák, het Vijfde Pianoconcert van Beethoven / Schumann's Eerste Symfonie, de Zesde Symfonie van Bruckner en de Vierde Symfonie van Tsjaikovski volgen nog!


In de serie Masterclassics zet het Residentie Orkest meesterwerken uit de klassieke muziek in de schijnwerpers en licht ze toe. Ditmaal: het Vioolconcert van Mendelssohn en de Onvoltooide van Schubert. Een uitgebreidere versie van dit programma, met toevoeging van aanvullend werk van Mendelssohn en Knigge vond plaats als regulier concert op vrijdag 29 september. Op zondag 1 oktober is hetzelfde programma - zonder toelichting - tijdens het Zondagochtendconcert in het Concertgebouw. 

Reacties