Na de toneelvoorstelling van Het Stenen Bruidsbed, in een uitstekende bewerking van Johan Doesburg, te hebben gezien, kon het lezen van de gelijknamige roman niet uitblijven. Een roman die overigens al ruim tien jaar - op een halve poging na - ongelezen in mijn boekenkast staat. En dat is eigenlijk best vreemd aangezien ik - gelijk de schrijver zelf overigens - een groot liefhebber van het werk van Mulisch ben. De toneelbewerking was een mooie aanleiding om alsnog het boek erbij te pakken. Opvallend daarbij was dat de onsuccesvolle eerdere poging ook na het lezen van Het Stenen Bruidsbed goed valt te verklaren. Het is één van de minder toegankelijke romans van Mulisch. Voor die lezers die verknocht zijn geraakt aan Mulisch door Siegfried, De Ontdekking van de Hemel en De Aanslag zal het even wennen zijn met dit vroege werk. Hoewel met slechts 171 pagina's het lezen ervan geen uitgebreide exercitie is, moet wel zorgvuldig gelezen worden om de betekenis achter de woorden goed te kunnen doorgronden. Hoewel de schrijfstijl dus minder Mulisch is dan je zou verwachten is de thematiek vintage Mulisch: de tegenstelling tussen Goed en Kwaad en met name het schemergebied ertussen tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog.
In Het Stenen Bruidsbed maken we kennis met Norman Corinth. Corinth is een Amerikaanse tandarts uit Baltimore die op uitnodiging een congres te Dresden bijwoont. Het is inmiddels 1956 en Dresden is gelegen achter het IJzeren Gordijn en is verloren geraakt aan het Communisme. Dertien jaar eerder was Corinth ook al in Dresden, maar dan als piloot van de Amerikaanse luchtmacht en onderdeel van het bombardement dat de cultuurstad Dresden met de grond gelijk maakte. Een bombardement waar Dresden nooit meer van zou herstellen. Zoals Herr Ludwig - de eigenaar van het pension waar Corinth verblijft - aan Corinth vertelt was Dresden ooit dynamischer dan Berlijn en mooier dan Parijs, maar das war einmal.
Corinth worstelt met zijn rol tijdens het bombardement. Overigens niet het bombardement zelf, maar wel de 'nazorg' die hij en zijn kompanen in hun bommenwerper gaven aan de burgers van Dresden die van huis en haard verdreven werden en - vanwege de vuurstorm als gevolg van het bombardement - hun toevlucht zochten in de rivier de Elbe om vervolgens door Corinth c.s. onder vuur genomen te worden. Daarbij lijkt de naam van Corinth niet toevallig door Mulisch gekozen. Corinth is niet alleen de naam van de antieke Griekse stadstaat en daarmee een net zo grote ruïne als Dresden in de jaren na het bombardement, maar ook de naam van de moderne stad die in de 19e eeuw zowel door de Turken (tijdens de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog) als een aardbeving vernietigd is.
Tijdens zijn bezoek aan Dresden, dat hij 'opleukt' door zijn begeleider Hella Viebahn te verleiden en weer terzijde te schuiven, lijkt hij in medecongresganger Herr Doktor Schneiderbahn, zijn verlossing te hebben gevonden. Deze West-Duitser in Oost-Duitsland lijkt erop te zinspelen dat hij in de Tweede Wereldoorlog actief was in een concentratiekamp. Uiteindelijk blijkt dat deze Schneiderbahn juist wel aan de goede kant opereerde wat tot een complete nervous breakdown bij Corinth leidt en aantoont dat Goed en Kwaad wel degelijk gescheiden kunnen zijn en dat zijn schemergebied uiteindelijk onhoudbaar is.
Het opvallende van deze roman is dat een groot aantal thema's die dominant zijn voor het oeuvre van Mulisch hier al aan de oppervlakte komen. Natuurlijk is dat de Tweede Wereldoorlog in het algemeen, maar ook zijn fascinatie met Hitler (briljant tot uitdrukking gebracht in Siegfried) die hier vooral wordt benoemd als de 'Kakkerlak' die wegvlucht in zijn bunker terwijl Duitsland de vernietiging tegemoet gaat. En tenslotte is daar de fascinatie van Mulisch voor Goed en Kwaad en het schemergebied daartussen. Voor fans van Mulisch is daarom Het Stenen Bruidsbed verplicht leesvoer, hoewel de gebrekkige toegankelijkheid deze roman nooit op één lijn zal plaatsen met de romans die Mulisch - terecht - een schrijver van wereldfaam hebben gemaakt.
Het stenen bruidsbed – Harry Mulisch
BeantwoordenVerwijderenHet begon allemaal toen we voor school een wereldklassieker moesten lezen. Als jongvolwassene lezer met weinig ervaring in het lezen van literair hoogstaande boeken was het dan ook niet gemakkelijk om een wereldklassieker te kiezen. In de bibliotheek was het dan ook een hele zoektocht naar een gepast boek tot wanneer ik plotseling bij Harry Mulisch uitkwam. Het stenen bruidsbed was een titel die me meteen intrigeerde. ‘Wat zou deze titel toch kunnen betekenen?’ was één van de vele vragen die in mijn hoofd opkwam. Ik besloot omwille van de titel, de lovende commentaren op de achterflap en de korte inhoud het boek te lezen. Een beslissing die waarvan ik achteraf zeker geen spijt had.
Het stenen bruidsbed van Harry Mulisch is een pareltje van de Nederlandse literatuur, dit wordt al snel duidelijk vanaf pagina één. Het verhaal werd verteld in verschillende zangen, verwijzend naar Homerus, de schrijver van de Ilias. Het verhaal bevatte verschillende verwijzingen naar zijn verhaal. Zo was het hoofdpersonage Norman Corinth, wiens naam verwijst naar de oude stad Corinthië. Deze man arriveert voor een tandartsencongres in Dresden, een stad in het communistische Oost-Duitsland. Al gauw voelt hij zich aangetrokken door Hella, een Oost-Duitse vrouw die de concentratiekampen heeft overleeft. Ook haar naam verwijst naar een element uit Homerus’ verhaal, de mooie Helena van Troje. De stad Dresden heeft ook een speciale betekenis, deze stad verwijst namelijk naar het Troje dat tijdens een oorlog volledig vernietigd is. Ook Dresden is volledig van de kaart geveegd tijdens de Tweede Wereldoorlog door een bombardement. Corinth heeft hierbij een handje toegestoken.
Norman Corinth was bommenwerper bij de geallieerden en zat in het vliegtuig dat de stad Dresden bombardeerde. Wanneer alle bommen gelost waren en de stad in lichterlaaie stond, besloten hij en zijn kompanen dat dit nog niet genoeg was. Ze vlogen met hun vliegtuig laag over de rivier de Elbe om zo alle mensen die gevlucht waren in deze rivier te kunnen beschieten. Hierna werd hun vliegtuig uit de lucht geschoten en stortten ze neer. Deze daad van zinloos geweld knaagt jaren later wanneer hij de stad terugziet nog aan zijn geweten.
In de dagen die daarop volgen beleeft Corinth zijn tijd in Dresden als het waren opnieuw. Wanneer hij het bed deelt met Hella herbeleeft hij het bombardement. Dit deel van het boek is één van de mooiste fragmenten uit het boek. Op dit ogenblik wordt alles duidelijk. De lezer weet zijn gevoelens tegenover Hella en zijn oorlogsverleden, ook weten we dat hij dit nooit heeft kunnen verwerken. Zijn bezoek in Dresden neemt dramatische gevolgen aan wanneer hij een West-Duitser Schneiderhahn verdenkt van mee geholpen te hebben aan gruwel in de concentratiekampen. Uiteindelijk blijkt deze man wel altijd menslievend geweest te zijn. Corinth kan het niet vatten waarom hij loog hierover en op een cruciaal ogenblik slaan bij hem de stoppen door. Op het einde van het verhaal steekt hij zijn wagen in brand en kijkt hij uit over de stad, een moment waarop hij jaren gewacht heeft.
Het stenen bruidsbed is een echte aanrader voor iedereen die houd van spanning en literatuur. Dit verhaal is een prachtige samenloop van een allesverwoestende oorlog en een liefde die toch niet is zoals ze lijkt. Iedereen zou dit boek eens in zijn leven gelezen moeten hebben en moeten proeven van de schoonheid waarmee Mulisch hier zijn verhaal verwoord. Het boek behoort zeker tot de categorie wereldklassiekers en heeft me zeker bekoord!